After Bach's Goldberg Variations, which won him worldwide honours (including a Diapason d'Or), Hannes Minnaar challenges and confronts what has become a 'classic' of the 20th century repertoire: Shostakovich's Preludes and Fugues, composed in 1951. Here again, the qualities of his pianism, for which he is recognised as one of the leading musicians of our time, come under the spotlight: the diversity of touch and the suppleness between tension and tranquillity to characterise every Prelude and Fugue, the precision of tone, the lack of any affectation, a natural finesse in phrasing and articulation, and a familiarity with the score going hand in hand with a freshness that conjures a sense of improvisation. Here we encounter a new landmark in the crowded field of interpretations of this wonderful music.

Al toen de gelauwerde pianist Hannes Minnaar in 2020 de Goldbergvariaties van Johann Sebastian Bach opnam, opperde hij het plan om een album te maken met de 24 Preludes en fuga’s opus 87 van Dmitri Sjostakovitsj. Met de pure muziek van Bach in het hoofd, gingen zijn gedachten vanzelf uit naar de 24 Preludes & Fugues van Dmitri Sjostakovitsj. En nu, twee jaar later, is die gedachte werkelijkheid geworden. Er ligt een prachtig dubbelalbum met de preludes en fuga’s van de Russische componist, waarin, zoals Minnaar zelf zegt ‘de gekte en de eenzaamheid’ doorklinken, uiteraard virtuoos uitgevoerd door de begenadigde pianist.

Vreemd is het niet dat Minnaar met Bachs Goldbergvariaties in het hoofd aan de preludes en fuga’s van Sjostakovitsj dacht. Ondanks de dik tweehonderd jaar die er tussen het ontstaan van deze stukken zit: beide werken vormen een eigen universum van polyfone muziek. Minnaar heeft polyfonie altijd interessant gevonden. “Alle noten hebben daarin betekenis. Je kunt geen enkele noot weglaten, want dan mist er iets in een van de muzikale lijnen. In romantische muziek zit altijd wat meer willekeur. Hoewel Sjostakovitsj heel andere muziek schreef dan Bach, spreekt het me enorm aan.

Zoals vrijwel iedere componist hield Sjostakovitsj zich zijn leven lang bezig met het oeuvre van Bach. In 1950 dook hij diep in het werk van Bach toen hij als jurylid aanwezig was bij het Internationale Bachconcours in Leipzig ter gelegenheid van de 200ste sterfdag van de componist. De winnares was de Russische Tatjana Nikolajeva, die alle preludes en fuga’s uit Bachs Wohltemperierte Klavier uit het hoofd kende. Sjostakovitsj raakte zo geïnspireerd dat hij bij terugkeer in Moskou in vierenhalve maand zijn 24 Preludes en fuga’s componeerde.

In die tijd leed de componist zwaar onder de Stalin-terreur. In 1948 werd hij, niet voor het eerst in zijn leven, aangevallen vanwege zijn te westerse muziek. Om aan het regime tegemoet te komen schreef hij onder andere muziek voor propagandafilms. Daarnaast componeerde hij voor zichzelf, ‘voor de bureaula’, zoals hij dat omschreef, strijkkwartetten en liederen. Ook de 24 Preludes en fuga’s, behoren tot deze categorie.

Hoewel het steeds preludes en fuga’s zijn die gespeeld worden, klinken ze niet eenvormig. Er gaat juist bij elk stuk een nieuwe wereld open. Minnaar: “Daar heeft Sjostakovitsj ook echt naar gestreefd. Toen ik het werk op concerten ging spelen, vroeg ik me wel even af of het niet te veel van hetzelfde zou zijn. Maar de delen zijn zo verschillend. En je hebt de afwisseling van majeur en mineur. Soms is de muziek klagend of is er zelfs sprake van diepe treurnis, maar de prelude in A-groot bijvoorbeeld heeft een haast naïef soort vrolijkheid, zonder dubbele bodem. De prelude in D-groot vind ik gewoonweg een sprookje.”

En dan is er nog de krankzinnige fuga in Des-groot. Dit was het eerste stuk uit de bundel waarvan Minnaar op zijn vijftiende dacht: dit wil ik spelen! Hij vindt het nog steeds een geniaal stuk, totaal uitzinnig en toch communiceert het heel sterk. De bijbehorende prelude begint trouwens met een persiflage op We wish you a merry Christmas and a happy New Year. Hij schreef dit op 30 december, vandaar. Ondanks de afwisseling zit in dit werk één constante ondertoon. Loodgrijs. Uit het hele werk spreekt somberte en uitzichtloosheid. En een ontzettende eenzaamheid.

In de vierentwintigste prelude en fuga lijkt het alsof de Russische componist die donkerte probeert te overwinnen met een soort heroïek. De laatste pagina is groots en triomfantelijk, zo heroïsch dat er bijna bloed aan kleeft. Maar er zit ook een soort onmacht in. Het is geen stralend majeurakkoord waarmee het werk eindigt. Door de hele bundel heen vind je overal de invloed van kerktoonsoorten. Dat geeft de muziek een zangerig karakter.

Hoewel zijn werk te westers werd bevonden gebruikte Sjostakovitsj toch ook Russische invloeden, naast joodse invloeden. De achtste heeft een klezmer-achtige prelude. De fuga komt vrij letterlijk uit synagogale muziek. Het was moedig van de componist om deze muziek te componeren, want het antisemitisme vierde toen hoogtij in de Sovjet-Unie.

Sjostakovitsj ging er vanuit dat de preludes en fuga’s als losse werken werden gespeeld. Hannes Minnaar vindt dat het meerwaarde heeft om het werk in zijn geheel uit te voeren. "Zo word je helemaal ondergedompeld in de leefwereld van Sjostakovitsj. Omdat hij het werk in één beweging heeft geschreven, krijg je een ongefilterde blik in zijn bewustzijn."

Nach Bachs Goldberg-Variationen, für die er weltweit ausgezeichnet wurde (u. a. mit dem Diapason d'Or), stellt sich Hannes Minnaar einem "Klassiker" des Repertoires des 20. Jahrhunderts: Schostakowitschs Präludien und Fugen aus dem Jahr 1951. Auch hier treten die Qualitäten seines Klavierspiels, für die er als einer der führenden Musiker unserer Zeit anerkannt ist, ins Rampenlicht: die Vielfalt des Anschlags und die Geschmeidigkeit zwischen Spannung und Ruhe, die jedes Präludium und jede Fuge charakterisieren, die Präzision des Tons, das Fehlen jeglicher Affektiertheit, eine natürliche Finesse in Phrasierung und Artikulation und eine Vertrautheit mit der Partitur, die Hand in Hand mit einer Frische geht, die ein Gefühl der Improvisation hervorruft. Hier treffen wir auf einen neuen Meilenstein in dem überfüllten Feld der Interpretationen dieser wunderbaren Musik.